Ocena projektu zmian podstawy programowej podstaw przedsiębiorczości (przedstawionej przez MEN w 2008 r. w ramach reformy systemu edukacji)

Abstrakt

Analiza projektu zmian podstawy programowej kształcenia w zakresie przedsiębiorczościprowadzi do następujących wniosków:

• Deklaracje autorów projektu odnoszące się do przedsiębiorczości jako jednej z kompetencjikluczowych, dostosowania podstawy programowej współczesnych wyzwań rynku pracy,budowy gospodarki opartej na wiedzy i kształtowania się społeczeństwa informacyjnego(zawarte w uzasadnieniu projektu oraz poradniku dla dyrektorów i w materiałachpromocyjnych reformy), nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistych zapisach projekturozporządzenia w zakresie podstawy programowej.

• W zaproponowanym kształcie podstawa programowa nie zapewnia więc możliwości pełnejrealizacji zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawiekompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (Zalecenie…, 2006) w odniesieniu do przedsiębiorczości, zgodnie z definicją tejże kompetencji przedstawioną w tymdokumencie.

• Widoczne są brak lub niejednoznaczność kryteriów podziału treści kształcenia między IIIi IV etap edukacyjny (gimnazjum - szkoła ponadgimnazjalna), czego efektem jest zapisaniewielu mało ambitnych treści, nieadekwatnych do poziomu szkoły ponadgimnazjalnej, orazliczne powtórzenia w obydwu etapach edukacyjnych (co jest niezgodne z podstawowymizałożeniami reformy). Jeśli rzeczywiście „złączenie programowe” tych dwóch etapów edukacyjnych ma stać się faktem, podstawy przedsiębiorczości powinny być w gimnazjumosobnym przedmiotem, a zapisy wymagań powinny zostać przeprojektowane przez jedenzespół autorski pod względem układu treści, tak jakby były tworzone dla jednego etapu edukacyjnego. Tylko wtedy uda się uniknąć zbędnych powtórzeń i niewłaściwego następstwatreści.

• Zaletą projektu jest nacisk na wymagania, tzn. określenie treści nauczania w języku„efektów kształcenia”, chociaż w wielu wypadkach zapisy są niejednoznaczne, co powoduje,że nauczyciel nie może być pewny, jakie konkretnie efekty mają zostać osiągnięte.

• Zauważalne jest zbytnie przeciążenie treściami w gimnazjum (zakłada się za dużo efektówkształcenia jak na tak małą liczbę godzin, jaką ma do dyspozycji nauczyciel wiedzy o spo-łeczeństwie; będzie to prowadzić do marginalizacji treści z zakresu przedsiębiorczościw realizacji przedmiotu).

• W podstawie programowej dla szkoły ponadgimnazjalnej brak co najmniej kilku kluczowychwymagań, które można wprowadzić po wyeliminowaniu powtórzeń.

• W obliczu kryzysu na rynkach finansowych należy wskazać istotne braki w projekciew zakresie wymagań związanych z umiejętnością korzystania z usług instytucji finansowych.Konsekwencje zaniedbań edukacyjnych w tym zakresie widoczne są już dzisiaj, a będąbardziej dotkliwe, kiedy na polskim rynku pojawią się instytucje oferujące bardziej skomplikowane, zaawansowane produkty finansowe.

• Absolwenci zasadniczych szkół zawodowych, w przeciwieństwie do absolwentów szkółkończących się maturą, z reguły bezpośrednio po szkole trafiają na rynek pracy i próbują m.in.podjąć samozatrudnienie. Konieczne jest zatem wyposażenie ich w umiejętności niezbędnedo realizacji wspólnych przedsięwzięć biznesowych. Należy zatem negatywnie ocenić brakmożliwości wyboru i realizacji przez uczniów zasadniczej szkoły zawodowej ekonomii(dlaczego nie: przedsiębiorczości?) w praktyce. Za celowe natomiast należy uznaćujednolicenie podstawy programowej podstaw przedsiębiorczości w szkole ponadgminazjalnejkończącej się maturą i w zasadniczej szkole zawodowej.

• Wprowadzenie przedmiotu ekonomia w praktyce (o nieadekwatnej do realizowanych treścinazwie) zamiast możliwości realizacji podstaw przedsiębiorczości na poziomie rozszerzonym(dla chętnych), w świetle współczesnych wyzwań cywilizacyjnych i wymagań rynkówpracy różnej skali należy ocenić jako nienajlepsze rozwiązanie.

• Przyjęcie zachowawczego podejścia (tzw. programu minimum) przy podejmowaniu zmiansystemu edukacji w zakresie przedsiębiorczości, w szczególności dalsze uniemożliwianieuczniom realizacji tego przedmiotu na poziomie rozszerzonym i zdawania z niego matury,biorąc pod uwagę szczególne uwarunkowania, w jakich funkcjonuje polska gospodarkai w jakich polska młodzież wkracza w dorosłe życie, należy ocenić negatywnie. Zachowawczyprogram zmian należy również ocenić negatywnie w świetle zaleceń instytucji UniiEuropejskiej oraz programu gospodarczego rządu polskiego, w którym jednym z priorytetówjest rozwój polskiej przedsiębiorczości, rozumianej jako dynamiczny wzrost sektora małychi średnich firm zakładanych przez obywateli. Trudno się spodziewać pozytywnych efektóww tym zakresie, jeśli nie ma odpowiedniego przygotowania do takich przedsiębiorczychzachowań w ramach systemu powszechnej edukacji.

• Warto podkreślić zdecydowanie większą dbałość autorów (w porównaniu z poprzednimiprojektami zmian podstawy programowej i podstawą aktualnie obowiązującą) o poprawnośćmerytoryczną i precyzyjność zapisów efektów kształcenia, chociaż należy zauważyć, żeniektóre z nich wymagają korekty. W projekcie jest bowiem zbyt wiele niefortunnych i niejasnych sformułowań (niezręczności językowych), które należy wyeliminować.

Na zakończenie należy z całą mocą podkreślić, że u podstaw głębokiej troski o kształtnowej podstawy programowej w zakresie przedsiębiorczości leży nie tylko przywoływanawyżej kwestia pomyślnego rozwoju społeczno-gospodarczego naszego kraju (por. Zioło 2006, 2007). Najważniejsza jest w tym wszystkim troska o polską młodzież, każdego młodegoczłowieka, który wkrótce wkroczy w dorosłość i - przechodząc do etapu życia zawodowego- będzie musiał wziąć odpowiedzialność za byt swój i założonej przez siebie rodziny. Niechodzi tu tylko o satysfakcję z pracy i powodzenie w realizacji poszczególnych etapówkariery zawodowej, ale także o udane życie osobiste i rodzinne, zgodnie z przyjętą szerokądefinicją przedsiębiorczości (Rachwał 2005a, b). Na ten aspekt kształcenia w zakresie przedsiębiorczości zwrócono także uwagę w przywoływanym stanowisku Parlamentu Europejskiegoi Rady (Zalecenie…, 2006), w którym stwierdza się, że „postawa przedsiębiorcza charakteryzujesię inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością zarówno w życiu osobistymi społecznym, jak i w pracy. Obejmuje również motywację i determinację w kierunkurealizowania celów, czy to osobistych, czy wspólnych, zarówno prywatnych jak i w pracy”. Ukształtowanie postawy przedsiębiorczej jest więc dla młodego pokolenia sprawą kluczowąi stanowi wielką powinność zarówno dla nas - nauczycieli, jak i wszelkich decydentówmających wpływ na edukację ekonomiczną na szczeblu krajowym. Wydaje się, że uwzględnienieprzedstawionych wyżej uwag i sugestii może wpłynąć na udoskonalenie podstawy programoweji nowy kształt edukacji w zakresie przedsiębiorczości w Polsce, adekwatny do współczesnychwyzwań cywilizacyjnych związanych z kształtowaniem społeczeństwa informacyjnego i gospodarowaniem opartym na wiedzy.